اختلال نافرمانی مقابله‌ای کودکان چیست؟

اختلال نافرمانی مقابله‌ای کودکان وضعیتی است که در آن فرزند شما الگویی از رفتار‌های سرکشی و پرخاشگری و عصبانیت را نسبت به افراد صاحب قدرت مانند: والدین یا معلم و مدیر خود نشان می‌دهد. این اختلال رفتاری در میان کودکان بسیار رایج است و یک نگرانی بزرگ برای والدین است.

خوشبختانه این اختلال پس از تشخیص با تراپی، و درمان شناختی-رفتاری و… قابل درمان است. در ادامه نیز می‌خواهیم به طور کامل این اختلال را به شما توضیح دهیم و شما را با علائم و نحوه درمان آن آشنا کنیم.

اختلال نافرمانی مقابله‌ای کودکان چیست؟

اختلال نافرمانی مقابله‌ای یا Oppositional defiant disorder که به اختصار ODD خوانده می‌شود؛ یک اختلال رفتاری است که معمولا در دوران کودکی علائم آن بروز پیدا می‌کند. در این شرایط فرزند شما یک الگوی مداوم از رفتار‌هایی ناخوشایند و نافرمانی را نسبت به بزرگ‌ترها، از خود بروز می‌دهند.

برای کودکان (به ویژه آنهایی که دو تا سه سال دارند و یا در اوایل نوجوانی خود هستند)، کاملا طبیعی است که هر از چند گاهی مخالف باشند یا از شما نافرمانی کنند. آنها ممکن است مخالفت خود را با بحث کردن، نافرمانی یا صحبت نکردن با بزرگسالان، از جمله والدین یا معلمان خود، نشان دهند.

هنگامی که الگو این نوع رفتارها بیش از شش ماه طول بکشد و مداوم تکرار شود، یا اگر حتی با افزایش سن همچنان این رفتارها را از خود نشان دهد، این ممکن است نشان دهد که او به اختلال نافرمانی مبتلاست. این اختلال اغلب عملکرد عادی روزانه فرزند شما، از جمله روابط و فعالیت‌های درون خانواده و مدرسه را بهم می‌ریزد.

علائم و نشانه‌های اختلال نافرمانی مقابله‌ای کودکان چیست؟

علائم و نشانه‌های اختلال نافرمانی مقابله‌ای کودکان معمولاً در سن 8 سالگی شروع می‌شود. این علائم بین سنین 5 تا 10 سالگی ثابت می‌مانند و اغلب (اما نه همیشه) پس از نوجوانی کاهش می‌یابند.

علائم و نشانه های ODD را می توان به سه دسته دسته بندی کرد:

• عصبانیت و تحریک پذیری
• رفتار مخالفت آمیز و سرکشی
• انتقام جویی

علاوه بر این، بسیاری از کودکان مبتلا به اختلال نافرمانی بدخلق هستند، به راحتی ناامید می ‌شوند و اعتماد به نفس پایینی دارند. آنها همچنین ممکن است از مواد مخدر و الکل سوء استفاده کنند.

۱. عصبانیت و تحریک پذیری

علائم خشم و تحریک پذیری بخش بزرگی از تشخیص ODD است. اگر فرزند شما احتلال نافرمانی مقابله‌ای کودکان را داشته باشد، ممکن است:

• به راحتی کنترل خود را از دست بدهد و عصبی شود.
• مکرر خشمگین یا کینه‌ای شود.
• به شدت حساس و تحریک پذیر باشد و به راحتی از دیگران ناراحت یا عصبی شود.
• اغلب بی‌ادبی یا بی احترامی کند.

۲. رفتار مخالفت آمیز و سرکشی

رفتارهای مخالفت آمیز و سرکشی از نشانه‌های اصلی اختلال نافرمانی مقابله ای کودکان است. اگر فرزند شما به این اختلال مبتلا باشد، ممکن است:

• بیش از حد با هر بزرگسالی از جمله خود شما بحث و جدل کند.
• به طور مداوم قوانین را زیر پا بگذارد.
•  به درخواست‌های شما از خود عمل نکند.
• دیگران را به خاطر اشتباهات خود سرزنش کند.
• عمدا تلاش به آزار و اذیت و ناراحت کردن دیگران بکند.

۳. انتقام جویی

کودکان مبتلا به این اختلال اغلب بسیار انتقام جو هستند و به دنبال تلافی کردن هستند، برخی از نشانه‌های این رفتار شامل موارد زیر می‌شود:

•  فرزند شما کینه توز و انتقام جو است.
• فرزند شما هنگام عصبانیت و ناراحتی حرف‌های زشت و ناسزا می‌زند.

نکته قابل توجه درباره این اختلال رفتاری این است که معمولا اختلال نافرمانی مقابله‌ای کودکان همراه با یک اختلال رفتاری یا روانی دیگر است. این اختلالات معمولا یکی از موارد زیر هستند:

• بیش فعالی/اختلال کمبود توجه (ADHD)
• اختلالات اضطرابی، از جمله اختلال وسواس فکری-اجباری (OCD)
• اختلالات یادگیری
• اختلالات خلقی، مانند افسردگی
• اختلالات تکانشگری
• اختلال پرخاشگری

اگر ODD به درستی تشخیص داده نشود و درمان نشود، رفتارهای سرکشی می‌تواند تا بزرگسالی ادامه یابد.  البته تحقیقات نشان داده است؛ حدود 30 درصد از کودکان مبتلا به ODD در صورتی که درمان نشوند، دچار یک وضعیت رفتاری جدی تری به نام اختلال سلوک می‌شوند.

بنابراین اگر هر یک از این علائم را در کودک خود مشاهده می‌کنید همین حالا با یک مشاور کودک وقت رزرو کنید.

اختلال نافرمانی مقابله ای و اختلال سلوک در کودکان

اختلال سلوک (CD) وضعیتی است که در آن کودک یا نوجوان شما یک الگوی مداوم از پرخاشگری نسبت به دیگران نشان می‌دهد. آنها همچنین علائمی از نقض جدی قوانین و هنجارهای اجتماعی را در خانه، مدرسه و با همسالان از خود نشان می‌دهند.

تفاوت اختلال سلوک و نافرمانی مقابله ای

تفاوت این دو اختلال در علائم و الگو رفتاری است؛ برای تشخیص اختلال نافرمانی مقابله ای (ODD)، یک الگوی تکراری (مداوم) رفتارهای سرکشانه، نافرمانی یا لجبازی باید در کودک مشاهده شود، در حالی که تشخیص اختلال سلوک (CD) مستلزم نقض جدی حقوق اولیه دیگران، هنجارها و قوانین اجتماعی است.

عوامل و علل

چه چیزی باعث اختلال نافرمانی مقابله ای (ODD) می‌شود؟

با اینکه دقیقا مشخص نیست چه چیزی باعث بروز این اختلال می‌شود. محققان و پزشکان معتقدند که یک سری مسائل ژنتیکی، محیطی و بیولوژیکی ممکن است در آن نقش داشته باشند.

کودکان در مراحل رشد ،از زمانی که به دنیا می‌آیند تا بزرگسالی مراحل عاطفی مختلفی را پشت سر می‌گذارند. گذراندن موفقیت آمیز این مراحل به رشد و تکامل عاطفی کودک کمک می ‌کند. با این حال، کودکانی که یاد نمی‌گیرند مستقل از والدین باشند، ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این اختلال باشند. این مشکلات دلبستگی می تواند از اوایل سال‌های کودکی یعنی نوزادی شروع شود.

همچنین کودکانی که در یک محیط ناسالم یا منفی بزرگ می‌شوند ممکن است اثرات آن را در رفتارهای خود جذب کنند. والدینی که بیش از حد سختگیر یا منفی نگر هستند ممکن است بروز رفتار‌های اشتباهات را تقویت کنند. به این ترتیب، ODD حتی ممکن است از تمایل کودک به “توجه” به وجود بیاید.

چندین عامل دیگر ممکن است با ODD مرتبط باشند. این شامل:

• سبک فرزندپروری سهل‌گیرانه که مرزهای مشخصی برای رفتار مناسب ندارد
• استرس یا آشفتگی در زندگی خانگی

اما به طور کلی این عوامل شامل موارد زیر است:

عوامل ژنتیکی:

تحقیقات نشان می‌دهد که ژنتیک حدودا ۵۰٪ در ابتلا به این اختلال تاثیر دارد. بسیاری از کودکان و نوجوانان مبتلا به ODD دارای اعضای نزدیک خانواده با شرایط سلامت روانی مشابه از جمله اختلالات خلقی، اختلالات اضطرابی و اختلالات شخصیتی هستند.

علاوه بر این، بسیاری از کودکان و نوجوانان مبتلا به ODD همچنین دارای سایر اختلالات سلامت روان مانند: ADHD، مشکلات یادگیری، افسردگی و اختلال اضطراب هستند که نشان دهنده ارتباط ژنتیکی بین این شرایط است.

عوامل بیولوژیکی:

برخی از مطالعات نشان می‌دهد که تغییرات در مناطق خاصی از مغز فرزند شما می‌تواند منجر به اختلالات رفتاری شود.

علاوه بر این، ODD با مشکلات مربوط به انتقال دهنده‌های عصبی خاص مرتبط است، که به سلول های عصبی در مغز شما کمک می کند تا با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. اگر این مواد شیمیایی از تعادل خارج شده باشند یا به درستی کار نکنند، پیام‌ها ممکن است به درستی از انتقال پیدا نکنند و منجر به بروز علائم این اختلال شوند.

عوامل محیطی:

بزرگ شدن در یک خانواده پر هرج و مرج یا والدینی که مشکلات عصبی دارند، تجربه آسیب جسمی و روحی در دوران کودکی و فرزندپروری ناسازگار همگی می‌توانند در ایجاد ODD نقش داشته باشند. علاوه بر این، طرد شدن از سمت همسالان و دوستان، فقر، خشونت محله‌ای و سایر عوامل اجتماعی یا اقتصادی ناپایدار ممکن است به توسعه اسن بیماری کمک کنند.

اختلال نافرمانی مقابله ای چگونه تشخیص داده می‌شود؟

روانشناسان اختلال نافرمانی مقابله‌ای کودکان را در صورتی که فرزند شما حداقل به مدت ۴-۶ ماه یا بیشتر، علائمی که در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) توضیح داده شده است، داشته باشد را برای فرزند شما تشخیص می‌دهند.

اگر کودک شما علائم ODD را نشان می‌دهد، احتمالاً باید به روانشناس یا یک مشاور کودک و نوجوان مراجعه کنید. این متخصصان سلامت روان از ابزارهای مصاحبه و ارزیابی ویژه طراحی شده برای ارزیابی وضعیت سلامت روان کودک شما استفاده می‌کنند.

روانپزشکان و روانشناسان اغلب بر مشاهدات والدین، خواهران و برادران، دوستان و معلمان کودک تکیه می‌کنند تا درک کاملی از رفتار آنها پیدا کنند.

روانشناس یا روانپزشک کودک شما را به دقت ارزیابی می‌کند. آنها باید اختلال نافرمانی مقابله ای کودکان را از شرایط زیر که ممکن است علائم مشابهی ایجاد کنند، تشخیص دهند:

• رفتارهای مخالف خفیف تا متوسط
• اختلال نقص توجه/بیش فعالی درمان نشده (ADHD)
• اختلالات خلقی
• اختلالات اضطرابی و اختلال وسواس اجباری (OCD)

پروتکل درمان اختلال نافرمانی مقابله ای

اختلال نافرمانی مقابله‌ای کودکان چگونه درمان می‌شود؟

نحوه درمان اختلال نافرمانی مقابله‌ای کودکان، به برخی از عوامل مانند: سن فرزند شما، شدت علائم او، توانایی او برای شرکت در جلسات و اینکه فرزند شما به اختلال دیگری همچون: ADHD، اختلالات یادگیری و/یا OCD مبتلا باشد، وابسته است.

درمان اختلال نافرمانی مقابله‌ای کودکان باید شامل خانواده و مدرسه آنها باشد.

درمان معمولاً ترکیبی از موارد زیر است:

• آموزش مدیریت به والدین
• روان درمانی (گفتار درمانی)
• مداخلات مبتنی بر مدرسه

آموزش مدیریت والدین

آموزش مدیریت والدین (PMT) درمان اصلی برای رفتارهای مخالفت آمیز کودک است. این روش به والدین می‌آموزد که با استفاده از تقویت مثبت مدیریت خود، رفتارهای ناخواسته را کاهش دهند و رفتارهای سالم را ترویج دهند.

انواع مختلفی از برنامه های آموزشی وجود دارد که معمولاً چندین جلسه در طول چند هفته طول می‌کشد تا به اتمام برسد. در طول جلسات، والدین یاد می‌گیرند که رفتارهای مشکل ساز و همچنین تعاملات مثبت را شناسایی کنند و در صورت لزوم از تنبیه یا تشویق کمک بگیرند.

روان درمانی و مشاوره کودک

روان درمانی (گفتار درمانی) اصطلاحی برای انواع تکنیک‌های تراپی است که هدف آن کمک به شناسایی و تغییر احساسات، افکار و رفتارهای نگران کننده است. جلسات با یک مشاور کودک، می‌تواند حمایت، آموزش و راهنمایی را برای کودک و خانواده شما فراهم کند.

انواع رایج روان درمانی که به درمان این اختلال کمک می‌کند عبارتند از:

درمان شناختی رفتاری (CBT): این یک نوع درمان فردی ساختار یافته و هدف گرا است. یک درمانگر یا روانشناس به کودک شما کمک می‌کند تا افکار و احساسات خود را از نزدیک ببیند و فرزند شما متوجه خواهد شد که چگونه افکار او بر اعمالش تأثیر می‌گذارد.

از طریق CBT، کودک شما می‌تواند افکار و رفتارهای منفی را بیاموزد و یاد بگیرد که الگوها و عادات فکری سالم تری را دنبال کند.

آموزش مدیریت خشم مبتنی بر CBT در درمان مشکلات خشم در کودکان مبتلا به ODD مفید است. در کودکان بزرگ‌تر، آموزش مهارت‌های حل مسئله و یادگیری، استراتژی‌های درمانی مفیدی هستند.

درمان خانواده محور: این درمان برای کودکان مبتلا به ODD و سرپرست آنها است. در طول این درمان، کودک و خانواده شما در جلسات روان درمانی، آموزشی در مورد ODD و بهبود ارتباط و مهارت‌های حل مسئله با هم خواهند پیوست. این می‌تواند به شناسایی عواملی در خانواده شما که ممکن است به رفتارهای پرخاشگرانه کمک کنند یا آنها را بدتر کنند، منجر شود.

مداخلات مبتنی بر مدرسه برای ODD

مداخلات حمایتی برای بهبود عملکرد مدرسه، روابط با همسالان و مهارت های حل مسئله در درمان اختلال نافرمانی مقابله ای کودکان بسیار مفید است.

این مداخلات ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• آموزش و ابزارهایی برای معلم(های) فرزندتان برای بهبود رفتار کلاسی
• تکنیک‌هایی برای جلوگیری از رفتار مخالفت آمیز یا بدتر شدن چنین رفتاری
• روش های دیگری که به فرزند شما کمک می‌کند قوانین کلاس درس و تعاملات اجتماعی قابل قبول را رعایت کند.

داروهای ODD

اگرچه هیچ دارویی به طور رسمی برای درمان اختلال نافرمانی مقابله‌ای کودکان تایید نشده است، مشاور کودک یا روانپزشک کودک شما ممکن است داروهای خاصی را برای درمان سایر علائم بیماری‌هایی که ممکن است داشته باشند، مانند ADHD، OCD یا افسردگی تجویز کند.

شروع زودهنگام درمان برای اختلال نافرمانی مقابله‌ای کودکان مهم است. مرحله اول درمان، صحبت با یک مشاور کودک یا یک ارائه دهنده مراقبت‌های سلامت روان است. از پرسیدن سوالات از مشاور خود نترسید. آنها برای کمک به شما همیشه آماده هستند.

به یاد داشته باشید که در صورت عدم درمان، علائم این اختلال بدتر خواهد شد. پس همین حالا وقت خود را در کلینیک کریم نسب رزرو کنید.

داشتن کودکان و نوجوانانی که سرکشی می‌کنند یا رفتار بسیار آزار دهنده‌ای دارند، می‌تواند برای والدین بسیار چالش برانگیز باشند. در حالی که برای کودکان خردسال و نوجوانان عادی است که هر از گاهی نافرمانی و سرکشی کنند، رفتارهای مکرر و مخل ممکن است نشان دهنده این اختلال باشد.

اگر فرزند شما علائم و نشانه‌های این اختلال را دارد نگران نباشید؛ چرا که هر چند این اختلال مخر است، اما خوشبختانه قابل درمان است.

سوالات متداول

منابع:

• What Oppositional Defiant Disorder (ODD) Looks Like in Children
• Oppositional Defiant Disorder (ODD)